Merhaba,
2024 yılında Türkiye’nin de üyesi bulunduğu NATO 75. Yılını kutluyor. NATO üyeleri, kurulduğu 4 Nisan 1949 yılından günümüze kadar NATO vatadaşlarının güvenliğini ve dünya barışına katkı sağlamak için birlikte çalışmaktadır. NATO, askeri bir güç olmakla birlikte ittifak üyelerinin yerel iş insanlarının kendi ekonomilere yaptıkları katkılar ile ittifak daha güçlü ve kararlı olmaktadır. Çünkü ekonomi tüm NATO ulusların en büyük güçlerinden birisidir.
Şu an Kuzey Avrupa ve İngiltere’de olan Tır şoförü açığı Türkiye’de lojistik hizmetlerinin çok minör ölçüde yavaşlamasına neden olmuş ve Tır Şoförü ücretlerini yukarı taşımıştır. Bu olguya hakim olmayan İnsan Kaynakları Müdür/Direktörleri “ne oluyoruz?” diye sorarken karar alma süreçleri yavaşlamakta ve ekonominin hızına yetişememektedir.
Başka bir husus ise askeri teknolojiler her zaman iş dünyasını etkilemiştir. Çünkü maliyetler nedeniyle özel sektör AR_GE’ye bütçe ayırmamakta ya da ayıramamaktadır. Oysa devletler var olabilmek için gerektiğinde bütçe ayıracak kaynağa ve kararlılığa sahiptir. Çünkü devletler, 2. Dünya Savaşında ve Soğuk savaşta teknolojiye yapılacak bir birimlik katkının ülke ekonomisine dört birim katkı yaptığını görmüşlerdir. Askeri alandan iş dünyasına geçen teknoloji ve işletme teknikleri aşağıda sıralanmıştır;
- Jet uçakları
- Mikrodalga fırınlar
- Konserveler
- İnternet
- Cep telefonu
- Bilgisayar
- Akıllı saatler
- Uzay teknolojileri
- ….
Liste uzayıp gider
Bu fikirden hareketle biz iş insanlarını ilgilendiren kısım ise üst düzey yöneticilerin hem dünyanın hem de Türkiye’nin genel gidişatını takip etmek zorundadır. Çünkü küresel olan dünyada herhangi bir bölgede olan iyi veya kötü bir olay tüm ekonomik sistemi etkilemektedir.
Aşağıdaki fotoğrafı hatırlıyorsunuzdur. Süveyş kanalında arızalanıp karaya oturan Vergreen gemisi Avrupa ve Çin ekonomisini derinden etkilemişti.
Bugün üst düzey iş insanları için Ukrayna-Rusya savaşı temelli olarak biz iş insanlarına öğrettiklerini konuşacağız.
“İş”te başlıyoruz.
Diğer yazılardan farklı olarak sizler için bu yazının bir özetini çıkardım.
- İletişim ve Sosyal Medya: İletişim ve sosyal medya kullanımı önemlidir. İş dünyası da sosyal medyayı etkin bir şekilde kullanarak marka değeri yaratabilir ve kriz anlarında dengede kalabilir.
- Tedarik Zinciri ve Lojistik: Tedarik zinciri yönetimi ve lojistik, iş dünyasının başarısının anahtarıdır. Güçlü ve alternatifli lojistik ağları, maliyetleri azaltarak rekabet avantajı sağlar.
- Networking ve Partnerlikler: İş dünyası, partnerlikler ve networking aracılığıyla bilgi ve kaynak paylaşımı yapabilir. Bu, işletmelerin etkinliğini artırabilir ve işbirlikleriyle güçlenebilir.
- Değişime Yanıt Verme Süresi: İş Dünyası değişimleri okuyabilmeli ve değişimlere tam zamanında karar vermelidir.
İsterseniz yukarıdaki maddeleri neden yazdığımın detaylarına neden sonuç ilişkisi içerisinde girelim.
İlk olarak bilmeyenler için Rusya-Ukrayna savaşını birkaç kelimeyle özetleyeyim. 1990’lar çöken Sovyetler Birliğinden sonra Ukrayna’da Sovyetlere ait nükleer savaş başlıkları kalmıştı. Batı’nın arabuluculuğunda Rusya, Ukrayna’yı işgal etmemek koşulu ile Ukrayna elindeki nükleer başlıklarını Rusya’ya verdi. Tarihsel bağlamda yayılmacı bir politika izleyen Ruslar, altına imza attıkları anlaşmayı unuttular ve 2015 yılında Kırım’ı işgal ettiler. Ukrayna hazırlıksız yakalanmıştı. Rusya, 2022 yılında Ukraynalı Neo Nazi’leri (evet yanlış okumadınız Nazi’leri) bahane ederek Ukrayna’nın bir kısmını daha işgal etti. Rusya, daha sonra tarihsel olarak Ukrayna’nın kendi toprağı olduğunu savaş gerekçesi saydı (ki tarihsel bağlamı dikkate alacak olursak Ukrayna’nın Osmanlı İmparatorluğu’ndan dolayı Türkiye Cumhuriyeti toprağı olması gerekir), bu yazının yazıldığı tarih itibariyle “NATO genişlediği için işgal ediyoruz” demişlerdir. Ben birkaç yıl sonra farklı faklı bahanelerini de bekliyorum. “Dinamo Kiev, Fenerbahçe’ye yenildiği için işgal ediyoruz” diyebilirler 🙂
Burada bir virgül koymak isterim. Ben bir İnsan Kaynakları Yöneticisiyim. Jeopolitika, askeri bilim, politika uzmanı olduğum alanlar değildir. Zaten okuduğunuz İnsan Kaynakları Bilimi bloğunun var olma amacı jeopolitika da değildir. Buna karşın askeri teknolojiler benim ilgi alanımdır. Aşağıda bazı örneklerimi bulacaksınız. Örnekler askeri teknolojiyi takip ettiğim için vereceğim. Jeostratejiyi yazımda bir metafor olarak kullanıyorum.
Örnekler askeri ama ana mesaj iş dünyası ile ilgilidir. Bu koşulla birlikte yazıyı okumanızı rica ederim. Çünkü bu bir vizyon yazısıdır.
Rusya, Ukrayna’ya karşı işgalinin ilk günlerinden herkes Rusya’nın Ukrayna’yı kolay bir şekilde işgal edeceğini düşünülmüştü. Çünkü Rusya, dünyanın en büyük 2. veya 3. ordusudur. Fakat öyle olmadı. Rusya, NATO’nun da desteğini alan Ukrayna’ya karşı hızlı bir zafer kazanamadı. Askeri jargon ile ifade etmem gerekirse savaş bir yıpratma savaşına girdi. Bu yazının yazıldığı günümüzde ise savaşı Ukrayna kazanmaktadır. Ukrayna, ev sahibi olmanın avantajını kullanıyor, NATO standardı üstün kalitedeki silah ve mühimmat kullanıyor, Batı’nın desteğini alıyor ve en önemlisi Ulu Önder Atatürk’ün ifadesiyle; kendi topraklarını savunacak azim ve kararlılığa sahipler.
Bu savaş herkese bir şeyler öğretti. Fakat en önemlisi biz iş insanlarına bir şeyler öğretti. Bunları sizin için İnsan Kaynakları Bilimi’nde derledim.
- İletişim
Askerlerin bir sözü vardır; “muharebede, muhaberat çok önemlidir”. Bu söz iletişim faktörünün önemine vurgu yapmaktadır. İletişimin önemi her iş insanı için yadsınamaz bir gerçek. Yalnız Rusya-Ukrayna savaşında yalnızca askerlerin birbiri ile iletişimi değil, devlet faktörünün de üçüncü tarafta iletişimini gördük. Ukrayna tarafı sosyal medyayı çok iyi kullandı. Sosyal medya’da etkisiz hale getirdikleri Rus tanlarını, askerlerini paylaştılar. Aynı zamanda Sivil Ukraynalılar da kendileri inisiyatif alarak bu halkla ilişkiler kısmını çok iyi yönetti. Bu ne işe yaradı derseniz hem Ukrayna kendisinin moralini yüksek tuttu hem de Rusya’Nın moralini düşürdü. Ki moral bir ordu için çok önemlidir. Moralsiz bir ordunun akıbeti kötü olmaktadır (bkz Balkan Savaşlarında Osmanlı ordusu).
Başka bir alt başlıkta askeri operasyonlarda iletişim daha da önemlidir. Hatta NATO bu durum için bir alfabe bile yapmıştır. Türkçe’de “A-Ankara, B-Bursa, C-Ceyhan, D-Denizli, …, T-Türkiye, …, Z-Zonguldak” şeklindeki kodlamalarımız NATO operasyonlarında tüm üye ülkeler için “A-Alpha, B-Bravo, C-Charlie, D-Delta, …, T-Tango, …, Z-Zulu” şeklinde yapılmaktadır. Amaç ittifak üyelerinin ortak bir iletişim metodu geliştirmesi ve iletişim kazalarının önüne geçebilmektir. Unutmayınız; “muharebede, muhaberat çok önemlidir”.
Bu noktada işletmelerde klasik iletişim metadları yerine çalışanına veya hedef kitleye daha uygun, samimi ve net mesajlar veren bir sosyal medya yönetimini benimsemelidir. Bu sayede, işletmeler marka değeri yükselecek, çalışanlarının motivasyonu artacak ve kamuoyunda iyi bir algı oluşacağı için farklı fırsatlara açık olacaktır. Alfabe kısmı ise işletmelerde kurum kültürüne denk bir olgudur. Çünkü kurum kültürü renk, sembol, davranış kalıplarından oluşan kurumsal bir iletişim metodudur. Kurum kültürünün güçlü olan işletmelerde turnover oranın düşük olması ve örgütsel bağlılığın yüksek olması bir tesadüf değildir. İşletmelerin iletişim kanalları yaratması ve örgütsel vatandaşlık çerçevesinde tüm çalışanların bu kanalları aktif olarak kullanması işletmeler için katma değer sağlayacaktır.
2. Tedarik Zinciri
Rusya Ukrayna savaşında NATO ülkelerinin elimdeki ATMG (zırhlı araçları vurmak için geliştirilen tek askerin taşıdığı füzeler) stokları bitmiştir. Savaş kara savaşı olduğu için NATO ülkelerinin elimdeki 120 mm top mermisi stokları da bitmiştir. Rusların elindeki modern tanklar farklı bölgelerde de olması gerektiği için Rusya, 2. Dünya savaşından kalma teknoloji ile üretilen ve 70 yıllık olan tankları kullanmıştır. Ukrayna, NATO’nun tüm desteğini almasına karşın ikinci dünya savaşında kullanılan biz Türklerin mitralyöz dediği ağır makineli tüfekleri müzelerinden veya depolarından çıkarmak zorunda kalmıştır. ABD, Ukrayna’ya 120 mm top mermisi yardımında bulunmuş kendi stokları kritik seviyenin altına indiği ve elindeki kaynaklarla kolay bir şekilde yerine koyamayacağı için NATO müttefiki olan Türkiye’den ABD’de üretim tesisi kurması konusunda anlaşmaya varmıştır.
Tedarik zinciri kurumların hayatta kalması için önemli bir faktördür. Bir ürünün hammaddesinin toplam üretim kapasitesi vardır. Hiçbir kaynak sınırlı değildir. Yeterince doğal kay ak bulunsa da ürünün bir üretim süreci de bulunmaktadır. Fabrikaların da bir üretim kapasitesi olduğu için elinizde sonsuz maddi kaynak olsa dahi bu sınırlamalar nedeniyle tüm iş insanları karar alma sürecinde tedarik zinciri faktörünü de düşünmelidir. Başka bir husus ise işletmeler tedarikçilerini çeşitlendirmeli ve alternatifleri olmalıdır. Aynı hizmet için gerekirse 2 veya 3 tedarikçinin olması işletmeler için kayıp değil kriz dönemlerinde daha fazla kazanacakları fırsatlardır (bkz. 2009 çip krizi, 2020 maske krizi, 2021 çip krizi 2022 ayçiçek yağı krizi, spesifik pozisyon krizleri vb.).
3. Ekosistem
Ukrayna savaşı bize ekosistemlerin önemini göstermiştir. Yapılan analizlerde NATO üyelerinin Ukrayna’ya 100 milyar euroluk silah yardım yaptığı konuşulmaktadır. Tabi bu kadar yüksek silah yardımı, NATO üyelerinin stoklarını eritmesine ve üretimlerini artırmalarına neden olmuştur. Bu noktada İngiltere yardım yaptığında ve kritik stok seviyesinin altına indiğinde İngiltere yardımı kesmekte ve aynı silah grubundaki yardımı Türkiye yapmaya başlamaktadır. Türkiye kritik stok seviyesine indiğinde ise Türkiye yardımı kesmekte Almanya yardım yapmaya başlamaktadır. Bu noktada NATO’nun “birimiz hepimiz, hepimiz birimiz” için stratejisi işe yaradığı görülmektedir.
Bu tekniği iş dünyasında holding yapılarında görmekteyiz. Fakat Holding yapılarında dikkat etmemiz gereken husus grup işletmelerinin yakın sektörlerde çalışma zorunluluğudur. Daha somut bir şekilde ifade etmem gerekirse perakende işletmesiyseniz ikinci işletmenizi inşaat sektöründe açarsanız bu durum ekosistem olmaz. Bu durum alternatif olur. Başarılı olur mu derseniz olmuyor. Fakat perakende işletmesiyseniz ikinci işletmenizi Lojistik alanında açabilirsiniz. Çünkü lojistik perakende için önemli bir süreçtir. Türkiye’ye kahveyi getiren Altınmarka, Kahve Dünyasını açarak hizmet üretim ve hizmet sektörü arasında bir ekosistem yaratmıştır. Aslında bunu ifade etmek istiyorum. Bende bir ekosistem işletmesinde çalışıyorum. Olumlu olduğu kadar olumsuz yanları da olabiliyor. Fakat uzun dönemde hem kurum hem de çalışanlar için faydaları daha yüksek oluyor. Tek bir cümle ile ifade etmem gerekirse Rusya-Ukrayna savaşı küçük işletmelerin değil holding yapılarının güçlü olduğunu biz iş insanlarına bir kere daha göstermiştir.
4. Lojistik
Lojistik konusu aslında tedarik zincirinin bir alt dalıdır. Rusya-Ukrayna savaşının bize en iyi öğrettiği kavramlardan birisi hedeflere ulaşmak için lojistik sisteminin çok iyi olmasıdır. Savaş boyunca her iki tarafta karşı tarafın lojistik ağlarına alt ve üst yapılarına saldırıda bulunmuştur. Askerlerin kondisyonunu çok iyi tutulabilir. Askerlerin savaş alanı için ileri seviye teknoloji giyilebilir teknolojiler verilebilir. Askerlerin elinde M4A2 veya MPT-55 gibi en son teknoloji etkili saldırı tüfekleri verilebilir. Fakat askerlere mühimmat, gıda, vb. sağlanamazsa savaş kaybedilir. Bunu bilen taraflar lojistik konusuna önem vermiştir.
Aynı durum İş dünyası için de geçerlidir. İleri seviye ve üstün kalitede ürün/hizmet üretebilirsiniz. Fakat üretilen ürün/hizmeti istenilen zamanda, istenilen miktarda ve istenilen kalitede yerine ulaştırmazsanız önce müşteri daha sonra işinizi kaybedersiniz. Aynı zamanda maliyet unsuru da ön plana çıkmaktadır. Lojistik ağınızı güçlü ve alternatifli tutarsanız maliyet etkin bir lojistik yapısıyla hem hizmet kalitesi artar hem de maliyetler azalarak rakiplerinize karşı rekabet avantajı elde edersiniz. Bu nedenle üst düzey yöneticiler karar alırken veya raporları incelerken lojistik süreçlerine özel önem vermelidir. Hatta Lojistik alanında 2013 yılına kadar kara, hava, deniz taşımacılığı yapılıyordu. Günümüzde bu kategorilere uzay’da eklenmiştir. Space X şirketi ile artık uzay lojistikçiliğinden de bahsedebiliyoruz. Lojistik günümüzün ve geleceğin dünyasında başarının anahtarıdır.
5. Networking veya Partnerler
Ukraynalılar topraklarını fedakarca savunuyor. Yalnız bu savunmayı gerçekleştirebilmeleri için silah ve mühimmata ihtiyaçları var. Bu silah ve muhimatları ise NATO üyeleri vermektedir. NATO’nun en güçlü üyelerinden birisi olan Türkiye, Ukrayna’ya Silahlı İnsansız Hava aracı, uçaksavar, zırhlı kara araçları, tabanca, piyade tüfekleri, 120 mm top mermisi, tanksavar yardımı yapmıştır. Yapılan yardımların 500 Milyon TL ile 1 Milyar TL olduğu belirtilmektedir. Bu durumun yanı sıra savaşta teknolojiyi kullanan Ukrayna ile başa çıkabilmek için Rusya, İran’dan maliyeti çok ucuz olan dronları satın almıştır. Bu noktada Rusya-Ukrayna savaşı aynı zamanda partnerlerinde savaşıdır.
İş dünyasında elbetteki başka bir işletmeden iş gücü veya makine alamayız Buna karşın işletmelerin bağlantıda olduğu partnerlerinde know-how desteği, piyasa araştırmaları ve doğru bilgiler edinilinebilir. Networkingin önemi işte bu noktada ortaya çıkmaktadır. Günümüz dünyasında tek bir işletme veya tek bir profesyonel her şeyi yapamaz. Evet her şeyi yapmalarını bekleniyor ama yapamaz. Bu durumlarda işletmenin veya profesyonelin en değerli kaynağı olan zaman kaynağını etkin kullanabilmek için gerekli olan desteği networklerinden alabilir. Aynı zamanda bazı ürünlerde ortak üretim yapılabilir. Frigola Toblerone, Milka Bonibon gibi ürünler aslında iş dünyasında bu tür ortaklıkların kullanıldığı alanlardır.
5. Değişime tepki verme süresi.
“Smart is Smart” çok sevdiğim bir cümledir. Ortalama bir Rus T-72 tankı 2,5 Milyon $’dır. Ukraynalılar, Çin’den küçük sivil amaçlı 1000 $’a drone satın almışlar. Bu dronenun altına basit bir düzenek koymuşlar. Bu platformun amacı basit bir eğitim alan asker veya sivil drone’u uçuracak düzeneğin altına bir adet el bombası yerleştirilecek ve bu el bombası hedefin üzerine geldiğinde havadan bırakılarak hedef etkisiz hale getirilecek. Ukraynalılar, bu düzeneği kullanarak ikmal halindeyken üst kapakları açık Rus tanklarının tam içerisine el bombası atarak onlarca Rus tankınını etkisiz hale getirmiştir. Bir adet rus T-72 Tankı ortalama 2,5 Milyon $’dır. Ukraynalıların drone ve el bombası maliyeti ise 1100 $’dır. Yanlış okumadınız 1100 $’çık bir silahla 2,5 Milyon $’çık tanlarlar imha edilmektedir. Bu maliyetle dünya üzerinde hiçbir ordu mücadele edemez. Ruslar ise Ukraynadaki NATO standardı, hava savunma füzelerine karşı İrandan satın aldıkları 100 $’sık kamikaze dronelarını kullanmışlardır. İran’ın yaptığı bu drone’lar, çok kalitesiz, basit ama ucuz cihazlar. Rusya, bu droneları onlarca hatta yüzlercesini kullandığından Ukrayna hava savunma sistemi kilitleyerek ilerleme sağlamaktadır. Çünkü 100 $’lıkları drona’a 10.000 $’lık hava savunma füzesi gönderdiğinizde savaşı sürdüremezseniz. Üstelik hava savunma füzelerini yardım olarak alıyorsanız.
İş dünyasında ise kriz anları ile gelişen teknolojinin üretim metodlarına yaptıkları etkiye verilecek karar alma süreci olarak düşünülebilir. Tarihleri 2015 yılına alırsak, herkes kodlama eğitiminin çok önemli olduğuna kodlama eğitiminin ilkokulda başlaması gerektiğini savunuyorduç Hatta bazı işletmeler kendi kodlama eğitimi okullanırı açıyor üniversitelerde stajyerlerle mülakat yapıyordu. Buna karşın gelişen yapay zeka teknolojisi sektör adıyla kodçuların büyük bir kısmını işsiz bırakıyor ve bırakacak. Bşilgisayarınızda kendi satranç oyununuzu yazmak istiyorsanız kodlama bilmenize gerek yok. Chat GPT bu işi sizin için saniyeler içerisinde yapmaktadır. Bazen çok erken karar almak işletmenin gereksiz maliyetlere katlanmasına neden olabilir. Çok geç verilecek yanıtlar ise işletmenin fırsatları kaçırmasına neden olabilir. Bu açıdan karar alma zamanlaması tam zamanında yapılmalıdır. Bu durum yanı sıra farklı bir strateji de izlenebilir. Durumsallık yaklaşımı ile işletmeler vizyon ve misyonlarını değiştirmeden karşılaştıkları durumlara göre karar alabilirler. Sanırım ikincisi daha mantıklı. Yalnız iyi yöneticiler trend/moda ile gerçekten sektörün geleceğinin gittiği yolu arasındaki farkı bilecek vizyona sahip olmalıdır.
Bu bir vizyon meselesidir. İyi yönetici ile kötü yöneticiyi ayıran farklardan birisi de liderlerin vizyonunun ne olduğudur. Türkiye’nin tartışmasız en büyük Lideri’nin vizyonu ise “Yurtta Barış Dünya’da Barış“tır.
Barışa katkı sağlayan, üyelerinin özgürlüğünü ve dünya ticaret yollarının güvenliğini sağlayan NATO’nun 75. Yılı kutlu olsun.
Emre İnanç KAYATÜRK
İnsan Kaynakları Yöneticisi
İnsan Kaynakları Bilimi I Emre İnanç Kayatürk 